شیرخوار از دو ماهگی تبسم میکند و در چهار ماهگی میخندد و همچنین گردن میگیرد.
شیرخوار از چهار ماهگی از وضعیت به پشت «سوپاین» به وضعیت روی شکم «پرون» میغلتد و از پنج ماهگی از شکم به پشت میغلتد. از شش ماهگی تا حدی قادر به نشستن است.
در سه، چهار ماهگی وقتی به شکم خوابیده گردنش را کمی بالا میآورد و در شش ماهگی سینهاش را بلند میکند. همچنین در شش ماهگی شیی را در تمام جهات دنبال میکند.
شیرخوار در نه ماهگی قادر است روی زمین بخزد. خزیدن روی زمین باعث استحکام عضلات شکم، دست و پای شیرخوار میشود.
در ده ماهگی قادر به پیدا کردن اشیایی است که شما آن را پنهان کردهاید.
در یک سالگی قادر به ایستادن است و چند کلمه را میتواند بگوید.
از هجده ماهگی شیرینزبانی بچه شروع میشود. او قادر است با چند کلمه جملات قشنگی را بسازد و چهره والدین جوانش را شاد و خندان کند. اگر بچهای در هجده ماهگی کلمه یاد نگیرد و نتواند بگوید و در 30 ماهگی قادر به گفتن یک جمله ساده نباشد باید از نظر اختلال در تکلم به طور جدی ارزیابی شود.
یک شیرخوار در 18 ماهگی قادر به کنترل ادرار میباشد و در24 ماهگی میتواند مدفوعش را کنترل کند. در 18 ماهگی میتواند خط عمودی بکشد، در 24 ماهگی منحنی رسم کند و در سه سالگی + میکشد و در 4 سالگی قادر به رسم مربع است.
در 5 سالگی مثلث، و در 6 سالگی لوزی رسم میکند البته برخی شیرخواران ممکن است زودتر و برخی دیرتر قادر به انجام کارهای فوق باشند.
چگونه و با چه معیاری رشد کودکان را ارزیابی کنیم؟
رشد جسمی اطفال در یکی دو سال اول عمر دارای شیب تندی است. رشد سیستم اعصاب مرکزی (CNS) تا 2 سالگی رشد خود را طی میکند و در سال اول خیلی زیاد است. رشد سیستم عصبی مرکزی تا 5 سالگی دارای شیب تندی است و سپس ملایم میشود.
1ـ وزن
2ـ قد
3ـ دور سر
از این سه معیار میتوان گفت که آیا کودکی در جاده سلامتی قرار دارد یا خیر. از بین این سه معیار، دور سر بخصوص دو سال اول از اهمیت بیشتری برخوردار است ولی کمبود تغذیه به ترتیب ابتدا روی وزن سپس روی قد و نهایتا روی دور سر اثر میگذارد.
دور سر یک نوزاد فولترم به طور طبیعی حداکثر 35 سانتیمتر است این اندازه میتواند بین 35 ـ 30 سانتیمتر متغیر باشد.
دور سر نوزاد و شیرخوار باید با متری که کش نیاید اندازهگیری شود و باید از بالای ابروها و برجستگی پسسری (اکسیپوت) عبور کند.
در سه ماه اول، 6 سانتیمتر و در سه ماه دوم، 3 سانتیمتر و در شش ماه دوم نیز 3 سانتیمتر به دور سر اضافه میشود که مجموعا در سال اول، 12 سانتیمتر به دور سر نوزاد افزوده خواهد شد.
باید توجه داشت که تا 5 سالگی اندازهگیری قد باید در وضعیت خوابیده « Length » انجام گیرد و بعد از آن در وضعیت ایستاده « Hight » انجام شود. قد نوزاد فولترم حدود 50 سانتیمتر است و سپس در سال اول 25 سانتیمتر به آن افزوده میشود. سپس قد کودکان بین 2 تا 12 ساله را از فرمول زیر تعیین میکنیم:
77 + (6 × سال) = اندازه قد کودکان 2 تا 12 ساله به سانتی متر
وزن نوزادان به طور طبیعی میتواند بین 5/2 تا 5/3 کیلوگرم متغیر باشد. با استفاده از فرمولهای زیر میتوان وزن را تا 12 سالگی تعیین نمود.
8 + (2 × سن کودک به سال) = 6 ساله - 2 ساله
5 - (7 × سن کودک به سال)2 = 12 ساله ـ 6 ساله
ولی به طور کلی وزن شیرخوار در 5 ماهگی دو برابر وزن موقع تولد و در یک سالگی سه برابر وزن موقع تولد خواهد شد.
* بچهای که به طور طبیعی در ابعاد فیزیکی و روانی و مغزی دایما در حال رشد باشد میگویند در جاده سلامتی پیش میرود. بنابراین با در دست داشتن این اطلاعات مختصر میتوانیم ارزیابی دقیقی از وضعیت سلامتی کودکانمان داشته باشیم و در صورت بروز هر گونه اختلالی سریعا اقدام نماییم.
در بررسیهای انجام شده وزن نسبت به سایر معیارهای ارزیابی تندرستی کودکان از حساسیت بیشتری برخوردار است. وزن به سرعت میتواند تحت تأثیر عوامل بیماریزا و عفونی و سوء تغذیه قرار بگیرد در حالی که سایر معیارها (قد ـ دور سر و دور بازو) بعد از مدت زمان طولانیتری تحت تأثیر این عوامل از ادامه روند رشد باز میمانند.
بنابراین والدین باید توجه داشته باشند که ماهی یک بار بخصوص در سال اول، شیرخوار به طور مرتب توزین شود. پس به مجرد اینکه احساس کردیم که رشد وزنی کودک کند شده و یا کودک دچار لاغری چشمگیر شده است باید با مراجعات منظم و توزین دقیق به توصیههای بهداشتی و درمانی پزشک به دقت عمل نماییم و با این اقدامات از بیماری خطرناک سوء تغذیه پیشگیری نماییم. این اقدامات وظیفه مشترک والدین و مراکز بهداشتی است.
آنچه باید تذکر دهیم این است که سرعت رشد وزن بسیار سریعتر از رشد قد و دور سر و دور بازو است. به عنوان مثال شیرخوار یک سالهای که وزن تولدش 4/3 کیلوگرم بوده است، در یک سالگی باید سه برابر وزن موقع تولدش را داشته باشد در حالی که قد این انسان یک ساله 1 / 5 برابر قد موقع تولدش است.
محیط دور بازو بخصوص در قسمت وسط بازوی چپ از معیارهای تعیینکننده رشد و حرکت در جاده سلامتی است. اگر میزان دور بازو در شیرخوار از 14 سانتیمتر کمتر باشد دچار سوء تغذیه است. اما اندازهگیری محیط دور بازو جزو کارها و اقدامات روزمره مراکز بهداشتی نمیباشد.
*در موقع تولد دندانهای شیری استخوانی شده و اولین آسیای دایمی نیز شروع به استخوانی شدن میکند. بچههایی که دیرتر از موعد دندانهایشان در بیایند اگر با رادیوگرافی کنترل کنیم باید مشخص باشند، البته بعضی از بچهها به ندرت فاقد دنداناند و حتی تا سنین مدرسه نیز دندان شیری ندارند تا اینکه دندان دایمی آنها در بیاید. باید توجه داشته باشیم که اگر بچهای فقط دندان نداشته باشد ولی بقیه اعمال و رفتارش طبیعی باشد و از رشد جسمانی و روانی متناسبی برخوردار باشد جای هیچ گونه نگرانی نخواهد بود.
به طور معمول از 6 ماهگی به بعد دندانها در میآیند و تقریبا تعداد دندانها در هر سنی از فرمول
«تعداد دندان = 6 - سن بر حسب ماه»
محاسبه میشوند. به دلیل اینکه دندانها در جویدن غذا و همچنین شکلگیری فک از اهمیت زیادی برخوردارند از همان ابتدا باید به دقت از دندانهای کودک مواظبت شود.
ادامه دارد ...
«رشد» به معنی تغییر در ابعاد فیزیکی و «نمو» به معنی تغییرات کیفی و کارآیی اندامها و ارگانها میباشد.
1ـ نژاد
2ـ عوامل هورمونی
3ـ تغذیه
4ـ عوامل جسمی و روانی «سایکو سوماتیک»
5ـ فصل
* در بین عوامل مؤثر در رشد، عوامل هورمونی از حساسیت خاصی برخوردارند. هورمونهایی که در رشد مؤثرند عبارتند از:
ـ هورمون تیروئید
ـ هورمون رشد «GH»
ـ هورمونهای آندروژن و استروژن
هورمون تیروئید: از زمان جنینی نقش مهم و مؤثری در رشد دارد و این نقش مهم تا 1 الی 3 سال اول زندگی ادامه دارد.
جایگاه غده تیروئید در قسمت جلوی گردن و در مجاورت حنجره میباشد. غده تیروئید در دوران جنینی خودمختار است. هورمون تیروئید مادر از جفت عبور نمیکند و به جنین منتقل نمیشود. بنابراین اگر اختلالی در ساخت و تولید هورمون تیروئید جنین به وجود بیاید، نوزاد دچار بیماری هیپوتیروئیدیسیم یا کمکاری تیروئید خواهد شد که یکی از علایم هیپوتیروئیدیسم عقبماندگی رشد جسمی و مغزی است به طوری که این کاهش و عقبماندگی رشد حتی در بدو تولد هم مشهود است و با تشخیص به موقع این بیماری میتوان نسبت به درمان آن طفل اقدام نمود و او را از مصیبت عقبماندگی ذهنی و جسمی نجات داد.
* عوامل روحی ـ عاطفی و جسمی به دلیل ارتباط تنگاتنگی که با هم دارند روی رشد و نمو تأثیر بسزایی دارند.
* فصل و رشد و نمو: معتقدند که بین فصل و رشد، ارتباط کمتری وجود دارد ولی به هر حال مطالعات نشان میدهند که در فصل بهار رشد قدی و در فصل زمستان رشد وزنی بیشتر میباشد.
* تغذیه: تغذیه صحیح بخصوص در 3 سال اول عمر کودک دارای اثرات بسیار مهمی بر رشد مغزی و جسمی طفل بر جای میگذارد و عدم تغذیه مناسب به همین میزان بر مغز و جسم کودک اثرات مخرب خواهد داشت و طفل معصوم را در گرداب مهلک سوء تغذیه گرفتار میکند.
ادامه دارد ...
ترشح شیر حتی در شرایط بسیار دشوار نیز ادامه می یابد.
استرس به تنهایی باعث کاهش تولید شیر نمی شود ، ولی ممکن است محیط نامناسبی را برای شیردهی ایجاد کند.
تغییرات هورمونی در بدن مادر و پاسخ بدن به این تغییرات ، سبب حفظ شادابی مادر می شود.
واکنش خروج شیر
به نظر می رسد شایع ترین مشکل در مادرانِ تحت تنش، عدم خروج کافی شیر باشد. واکنش خروج شیر مهمترین مسئله برای در دسترس قرار گرفتن شیر برای کودک است، اگرچه تخلیه ی کامل و صحیح پستان و در نتیجه ترشح کافی شیر بسیار مؤثر است. بعد از خروج شیر، کودک در هنگام مکیدن به شیر انتهایی (قسمت آخر شیر که چربی بیشتری دارد) دسترسی می یابد که این شیر سبب رفع گرسنگی و آرامش کودک و افزایش وزن او می شود.
به نظر می رسد که استرس، هم سبب تأخیر و هم جلوگیری از آزاد شدن اکسی توسین (هورمونی که باعث خروج شیر از سینه ها می شود) در حین تغذیه از پستان می شود.
چنانچه مادر آرامش و استراحت کافی نداشته باشد ممکن است منجر به بروز اشکالاتی در مادر و یا کودک شود از جمله :
- کاهش مدت زمان مکیدن پستان توسط کودک
- کاهش تولید شیر
- اشکال در بازتاب خروج شیر از پستان
- ایجاد خواب آلودگی و کاهش اشتهای کودک
- ایجاد بی قراری، تحریک پذیری و عدم توانایی شیرخوار در تغذیه ی مناسب.
در نتیجه یک چرخه ی معیوب به طور سریع ایجاد می شود:
کاهش میل مکیدن در کودک و یا مکیدن غیرمؤثر، سبب کاهش میزان تولید شیر و کاهش علاقه ی کودک به شیر خوردن می شود. مصرف غذاهای کمکی نیز به نوبه ی خود باعث سیر شدن او و علاقه ی کمتر به مکیدن پستان می شود.
از طریق علائم زیر در کودک می توان به استرس مادر پی برد:
- کم وزن گرفتن
- دل پیچه، دل درد، استفراغ
- گریه ی طولانی
- بی خوابی
- نگرفتن پستان
- حالت عصبی در هنگام مکیدن پستان
مزایای تغذیه از پستان مادر در شرایط استرس
هنگامی که مادر بهترین تغذیه را به کودک خود می دهد و او با علاقه و میل زیاد پاسخ می دهد اعتماد به نفس مادر افزایش می یابد، زیرا می داند که قادر است به کودک غذا داده و او را آرام کند.
کودک بیشترین سود را از تغذیه ی مناسب می برد. تماس جسمی بین مادر و کودک ، سبب افزایش ارتباط عاطفی می شود و این ارتباط عاطفی در زمانی که مادر در شرایط استرس بسر میبرد بسیار مفید می باشد.
منبع : ماهنامه دنیای تغذیه